Automatische incasso en faillissement

In het girale betalingsverkeer wordt veel gebruik gemaakt van de automatische incasso. Dit is op zich een bijzondere manier van betalen omdat niet de debiteur maar de crediteur de betalingsopdracht geeft. Nadat de debiteur de crediteur daartoe heeft gemachtigd, mag de crediteur automatisch (dus zonder tussenkomst van de debiteur) de incasso uitvoeren. Crediteuren maken graag gebruik van de automatische incasso vanwege de kostenbesparing en doordat zij op deze manier niet meer afhankelijk zijn van de debiteur voor een tijdige betaling van hun facturen.

Een debiteur of zijn bank kan een automatische incasso storneren, ongeacht of de incasso terecht was of niet. De debiteur hoeft dus geen reden op te geven. Een verzoek tot stornering moet in het algemeen binnen acht weken bij de eigen bank worden ingediend. Een geheel ten onrechte geïncasseerd bedrag kan ook na die termijn nog worden teruggeboekt indien de crediteur niet over een rechtsgeldige machtiging beschikt.

De Hoge Raad heeft een creditering door automatische incasso als eens gekenmerkt als een creditering onder de ontbindende voorwaarde dat de debiteur of zijn bank binnen de gestelde termijn gebruik maakt van zijn storneringsbevoegdheid. Wordt binnen de termijn gebruik gemaakt van de storneringsbevoegdheid dan staat definitief vast dat geen betaling heeft plaatsgevonden. De stornering leidt er niet toe dat er een verbintenis ontstaat van de incasserende bank of de crediteur om een betaling ongedaan te maken door een bedrag terug te betalen. Vervulling van de voorwaarde van tijdige gebruikmaking van de storneringsbevoegdheid leidt dus tot een ongedaanmaking van de creditering van de rekening van de crediteur door de boekhoudkundige debitering daarvan en tot een ongedaanmaking van de debitering van de rekening van de debiteur door boekhoudkundige creditering daarvan.

Onlangs heeft de Hoge Raad zich uitgelaten over het gebruik van de storneringsbevoegdheid in geval van faillissement van de debiteur. De casus is als volgt. SNS Bank had een krediet verstrekt aan X. Een aantal dagen voor het faillissement van X zijn enkele bedragen van de rekening van X afgeschreven door automatische incasso’s. De rekening had een (geoorloofde) debetstand. Na het faillissement van X heeft SNS Bank gebruik gemaakt van haar storneringsbevoegdheid. Daardoor verminderde de debetstand van de bankrekening, zodat de vordering van de SNS Bank op X kleiner werd. De curator heeft vervolgens gevorderd SNS Bank te veroordelen tot betaling van het gestorneerde bedrag aan de boedel. De rechtbank wees de vordering af waarna het gerechtshof de vordering heeft toegewezen. Het gerechtshof oordeelde namelijk dat, nu de kredietlimiet van X na de automatische incasso’s niet was overschreden, SNS Bank misbruik heeft gemaakt van haar bevoegdheid om te storneren doordat zij de kredietlimiet feitelijk heeft beperkt zonder daartoe gerechtigd te zijn en daardoor zou SNS Bank jegens de boedel van X onrechtmatig hebben gehandeld.

De Hoge Raad overwoog in cassatie dat de debiteur en zijn bank bij de gebruikmaking van de storneringsbevoegdheid in beginsel ook hun eigen belangen mogen behartigen. Dat sluit echter niet uit, aldus de Hoge Raad, dat een bank, gelet op de bijzondere omstandigheden van een geval, misbruik kan maken van haar storneringsbevoegdheid en daardoor onrechtmatig kan handelen jegens de debiteur (en in geval een faillissement: jegens de boedel). Voorts is het volgens de Hoge Raad niet uitgesloten dat een bank die na het intreden van het faillissement van de debiteur gebruik maakt van haar storneringsbevoegdheid ter zake van voor het faillissement verrichte automatische incasso’s (ook) jegens die crediteuren misbruik van haar bevoegdheid maakt en derhalve dat (ook) jegens hen onrechtmatig handelt.

De Hoge Raad oordeelde uiteindelijk dat de enkele door het gerechtshof vastgestelde omstandigheid dat in dit geval de kredietruimte van X bij SNS Bank door de uitvoering van de automatische incasso’s niet is overschreden, onvoldoende is om aan te nemen dat SNS Bank misbruik heeft gemaakt van haar storneringsbevoegdheid en daardoor onrechtmatig heeft gehandeld. De SNS Bank is dus in het gelijk gesteld.

Deze uitspraak is gunstig voor de banken en ongunstig voor crediteuren. Als gevolg van deze uitspraak zal iedere bank in geval van faillissement zoveel mogelijk automatische incasso’s storneren. Ook een oplettende curator zal in het belang van de boedel storneren. De bank maakt in ieder geval geen misbruik van haar storneringsbevoegdheid als zij door de stornering een ongeoorloofde debetstand ongedaan maakt. Op basis van deze uitspraak van de Hoge Raad zal de bank er in het algemeen ook wel mee wegkomen als wel sprake was van een debetstand maar de kredietlimiet niet was overschreden. Er zullen volgens de Hoge Raad bijkomende omstandigheden aan de orde moeten zijn, wil de bank misbruik maken van haar storneringsbevoegdheid. Aan welke bijkomende omstandigheden de Hoge Raad denkt is niet eenvoudig voor te stellen. Wellicht het geval dat door het storneren een positief saldo op de rekening-courant ontstaat, welk saldo de bank vervolgens (intern) kan verrekenen met een andere vordering die zij heeft op de schuldenaar, bijvoorbeeld uit geldlening of anderszins. De jurisprudentie zal het uitwijzen.

Voor meer informatie over incasso en/of faillissement, kunt u contact opnemen met mr. Freerk Bleker, lid van de praktijkgroep Ondernemingsrecht enInsolventierecht.

Voor meer blogs over Ondernemingsrecht en Insolventierecht: klik hier

Deze blog is met veel aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar bevat informatie van  algemene informatieve aard. De informatie in de blog kan, afhankelijk van de omstandigheden van uw specifieke geval, niet of verminderd van toepassing zijn. De informatie in de blog dient derhalve niet als juridisch advies te worden beschouwd.  Daniels Huisman aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit de blog.