Heeft u een werknemer in dienst die lid is van de vrijwillige brandweer?

Dan bent u als hoofdwerkgever samen met de brandweerleiding en brandweervrijwilliger verantwoordelijk voor naleving van de Arbeidstijdenwet   
Veel brandweervrijwilligers hebben naast de brandweer nog een hoofdbetrekking. Als een werknemer meerdere betrekkingen heeft, dan telt de Arbeidstijdenwet voor die werknemer alle betrekkingen bij elkaar op.

Op de brandweervrijwilliger zelf rust de taak om ervoor te zorgen dat zijn hoofdwerkgever weet wanneer hij voor de brandweer werkt én dat de brandweerleiding weet wanneer hij voor zijn hoofdwerkgever werkt. (Het is voor beide werkgevers aan te bevelen om die verplichting ook op te nemen in de arbeidsovereenkomst met deze werknemer.) Maar het zijn deze werkgevers die uiteindelijk door de Arbeidsinspectie wordt aangesproken op naleving van de regels, niet de werknemer. De hoofdwerkgever én de brandweerleiding zijn daarom beide verantwoordelijk voor een goede registratie van de werktijden.

Naast de Arbeidstijdenwet is ook het Arbeidstijdenbesluit van toepassing. Bij de inzet van de brandweervrijwilliger moet rekening worden gehouden met de maximale arbeidstijden én met de minimale rustduur. De ene keer zal de hoofdwerkgever dan wat moeten inschikken, de andere keer de brandweerleiding om aan de regels van de ATW en het ATB te blijven voldoen. Uit het Arbeidstijdenbesluit volgen aparte regels voor beroepen met afwijkende werktijden, als uitzondering op de Arbeidstijdenwet. Eén van die beroepen is de vrijwillige brandweer. Maar de hoofdwerkgever moet rekening houden met die bijzondere werktijden als brandweervrijwilliger, omdat de totale werktijd wel weer moet voldoen aan de Arbeidstijdenwet en ook de minimale rusttijden in acht moeten worden genomen.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft een ‘Handreiking Arbeidstijden en brandweervrijwilligers’ uitgebracht, waarin heel overzichtelijk en aan de hand van voorbeelden wordt uitgelegd hoe in de praktijk door hoofdwerkgever en brandweerleiding met de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit dient te worden omgegaan.

Deze VNG-notitie is op één punt achterhaald sinds de uitspraak van het Europese Hof van Justitie van 21 februari 2018. Een Belgische vrijwillige brandweerman moest thuis bereikbaar blijven en binnen korte tijd op de door de brandweerleiding aangewezen plek verschijnen (een vorm van consignatiedienst). Hierdoor werd de brandweervrijwilliger sterk beperkt in het ondernemen van persoonlijke of sociale activiteiten. Het hof heeft hierop geconcludeerd dat consignatietijd arbeidstijd is, wanneer de werknemer: (1) zijn consignatie moet doorbrengen op een door de werkgever aangewezen plaats, en (2) verplicht is op korte termijn gehoor te geven aan oproepen van of namens de werkgever om naar de werkplek te komen.

Vermoedelijk is van deze uitspraak door de meeste brandweerwerkgevers al kennis genomen, en heeft men zich gerealiseerd wat dit in de praktijk betekent. Maar gelet op het feit dat deze uitspraak ook gevolgen heeft voor het naleven van de Arbeidstijdenwet door hoofdwerkgevers, is het ook voor deze laatste groep van belang om te weten dát het Europese Hof deze uitspraak heeft gedaan, en wat de consequenties voor de praktijk (kunnen) zijn. Immers, na het doorgeven van de arbeidstijden door de brandweervrijwilliger zal nu nagegaan moeten worden of zich daaronder ook consignatiediensten bevinden, die mogelijk in zijn geheel als arbeidstijd beschouwd dienen te worden (als aan beide hiervoor genoemde criteria is voldaan). Daardoor is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat eerder dan voorheen de maximum arbeidstijd wordt bereikt en/of de brandweervrijwilliger eerst weer een minimale rusttijd in acht moet hebben genomen voordat hij weer bij zijn hoofdwerkgever met werken mag beginnen (en dus de feitelijke aanvangstijd zal moeten opschuiven).

De boetes die door de Inspectie SZW kunnen worden opgelegd in geval van overtreding zijn niet mals, deze kunnen variëren van € 200 (in geval van te veel arbeidstijd, nachtarbeid of te weinig rusttijd) tot € 10.000 in geval van geen arbeids- en rustregistratie. Dit zijn de boetenormbedragen voor een bedrijf met 50-99 medewerkers;  voor een bedrijf met 0-9 medewerkers geldt de helft van het boetenormbedrag (dat is nog steeds serieus geld), en voor bedrijven met meer dan 100 medewerkers 1,5 maal het boetenormbedrag. Sommige regels worden zó belangrijk gevonden, dat in geval van overtreding ervan de Inspectie SZW niet vooraf een waarschuwing hoeft te geven, maar meteen tot beboeting kan overgaan (direct beboetbare feiten: bijvoorbeeld minder dan 6 uur dagelijkse rust).

Ik ben benieuwd of brandweerkorpsen in verband met dit voorzienbare effect zich gerealiseerd hebben dat ze, teneinde ervoor te zorgen dat ze voldoende brandweervrijwilligers houden, wellicht een beetje ‘sociaal’ moeten plannen, zodat de ‘last’ van dit soort consignatiediensten niet hoofdzakelijk bij de hoofdwerkgevers komt te liggen. Want dan zou de reactie van sommige hoofdwerkgevers wel eens een aan hun werknemers opgelegd verbod op dit soort nevenactiviteiten kunnen zijn, al dan niet versterkt met een boetebeding.

De Belgische brandweerman die door de uitspraak van het Europese Hof een leuke nabetaling aan salaris tegemoet kon zien, heeft in theorie in gans Europa heel wat meer teweeg gebracht dan hij mogelijk kon overzien. Of dat in de praktijk ook zo uitpakt zal de tijd ons moeten leren.

Mocht u als werkgever naar aanleiding van dit thema vragen hebben of tegen situaties aanlopen waarin u niet goed weet wat te doen, neemt u dan gerust even contact op met mr. Gerda Auferhaar, lid van de Praktijkgroep Arbeidsrecht. 

Deze blog is met aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar bevat informatie van algemene en informatieve aard. De informatie in de blog kan, afhankelijk van de omstandigheden van uw specifieke geval, niet of verminderd van toepassing zijn. De informatie in de blog dient derhalve niet als juridisch advies te worden beschouwd. Daniels Huisman aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit de blog.