Kun je een mozaïeken buitenbank beschermen?

Ik moet u eerlijkheidshalve bekennen dat ik er nog niet eerder van gehoord had: de ‘Social Sofa’. ”Een Social Sofa is een zitbank met mozaïek geplaatst in openbare ruimte, naar een idee van Karin Bruers. De banken zijn gemaakt van beton en hebben een lengte van 2,24 m en de vorm van een chaise longue. Bruers kwam op dit idee om mensen met elkaar in contact te brengen. Zij wilde 1000 van deze sofa’s, oftewel bènkskes (Tilburgs), in Tilburg geplaatst zien. De eerste 23 werden in september 2006 door burgemeester Ruud Vreeman op de Heuvel onthuld.¹

Het patroon (mozaïek) verschilt per bank. Opdrachtgevers kunnen zelf een ontwerp aanleveren, zelf bekleden of dit overlaten aan Social Sofa. Hiernaast zie je een voorbeeld van een Social Sofa [bron]

Auteursrecht
Op 1 april 2014 is Luc4Me opgericht. Een onderneming die betonnen buitenmeubelen produceert en verkoopt, waaronder ook een mozaïeken uitvoering. Ook Luc4Me biedt haar klanten verschillende opties aan. Je kunt zelf het mozaïek bevestigen, al dan niet onder begeleiding met een workshop, of dit laten doen door Luc4Me en het ontwerp daarvoor aanleveren. Hiernaast zie je een voorbeeld [bron].

Op 9 juli 2019 heeft Social Sofa Luc4Me verzocht te stoppen met het aanbieden van mozaïeken buitenbanken. Volgens Social Sofa rust er auteursrecht op haar mozaïeken buitenbank en maakt Luc4Me daarop inbreuk. Omdat Luc4Me aan dit verzoek geen uitvoering heeft gegeven, is Social Sofa een procedure gestart bij de rechtbank in Den Haag.²

Oordeel rechtbank
Ook op een betonnen buitenbank kan auteursrecht rusten. Het auteursrecht is niet voorbehouden aan teksten. Maar niet alles komt voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking. Zo zijn ideeën of concepten niet auteursrechtelijk beschermd. Het toepassen van een bepaalde stijl of techniek kan evenmin auteursrechtelijk worden beschermd. En dat komt ook tot uitdrukking in deze zaak.

Idee en stijl
Zo is het achterliggende idee (concept) van Social Sofa om mozaïeken buitenbanken neer te zetten en zo sociale verkilling tegen te gaan niet auteursrechtelijk beschermd. Ideeën zijn vrij. Social Sofa kan Luc4Me daarom ook niet verbieden haar betonnen buitenbank met mozaïek te bekleden. Iedereen mag een bank met mozaïek bekleden, dit is niet voorbehouden aan Social Sofa. De Spaanse architect Gaudí, die bekend staat om zijn mozaïek, deed dit al in de vorige eeuw.

Er zijn uit de rechtspraak veel voorbeelden³ bekend waarbij rechters oordelen dat stijl niet auteursrechtelijk beschermd is. Onder andere in de schilderkunst waarbij schilders een en dezelfde stijl hanteren:

De stijl is hetzelfde, maar dit vormt geen auteursrechtinbreuk. Het gebruik van hetzelfde materiaal, het bewerken daarvan volgens eenzelfde, een bepaald artistiek effect opleverende methode, of het volgen van dezelfde stijl levert geen auteursrechtinbreuk op.

Vormgeving
Maar hoe zit het dan met de betonnen bank zelf? De betonnen buitenbank heeft veel weg van een model dat we binnenshuis kennen.

De vormgevingskenmerken van de Social Sofa zijn: een betonnen buitenbank met één armleuning die lijkt op een binnenbank, in een forse maatvoering (2,24 m lang), de ronde vorm van de armleuning en rugleuning, de afgeronde vormen, en de kleine poten die schuin zijn afgewerkt en ook een ronde vorm hebben. Deze vormgevingskenmerken laten volgens de rechter de creatieve keuzes van Social Sofa zien, wat maakt dat deze buitenbank auteursrechtelijk beschermd is.

Inbreuk?
De vervolgvraag is dan of de buitenbank van Luc4Me inbreuk maakt op het auteursrecht dat rust op de Social Sofa? Dan moet je beide banken met elkaar gaan vergelijken. Er zijn een aantal overeenkomsten: betonnen buitenbanken met 1 armleuning die lijken op een bank die u en ik binnenshuis kennen, forse maatvoering, gedecoreerd met mozaïek. Maar er zijn ook een groot aantal verschillen: de rugleuning van de bank van Luc4Me is minder bol, de afgeronde vormen zijn bij de Luc4Me veel boller dan bij de Social Sofa, de onderkant maakt een scherpe boog (bij de Social Sofa bijna niet). Bij de Social Sofa loopt de rugleuning over in de armleuning (bij de Luc4 me steekt de armleuning boven de rugleuning uit), de Luc4Me heeft geen poten, de Social Sofa is compacter vormgegeven dan de Luce4me.

Gelet op deze verschillen oordeelt de rechter dat de buitenbank van Luc4Me een ander voorkomen heeft dan de buitenbank van Social Sofa. Luc4Me maakt geen inbreuk op het auteursrecht dat rust op de Social Sofa omdat de totaalindrukken van beide buitenbanken te verschillend zijn.

Hoe nu verder
De beroepstermijn is nog niet verstreken. Maar ik denk dat de uitspraak van de rechtbank in Den Haag ook in hoger beroep in stand blijft.

Naar mijn mening moet Social Sofa van haar eigen kracht uitgaan en daarbij de focus leggen op haar filosofie: “Om onze strijd tegen de sociale verkilling meer elan te geven, hebben we de Social Sofa ontworpen, een betonnen huiskamermodel buitenbank.” Daarbij moet u niet vergeten dat de Social Sofa wel degelijk auteursrechtelijk beschermd is. Dus indien u ook het plan heeft om betonnen buitenbanken te gaan ontwerpen, houdt u er dan rekening mee dat u (net als Luc4Me) voldoende afstand neemt van het ontwerp van Social Sofa.

Laurens Bezoen,
advocaat, sectie IE, ICT & Privacy

Deze blog is met aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar bevat informatie van algemene en informatieve aard. De informatie in de blog kan, afhankelijk van de omstandigheden van uw specifieke geval, niet of verminderd van toepassing zijn. De informatie in de blog dient derhalve niet als juridisch advies te worden beschouwd. Daniels Huisman aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit de blog.