Botsing van grondrechten; een inkijkje in het beoordelen van een portretrechtinbreuk

Wie op een foto afgebeeld staat, kan zich soms beroepen op het zogenaamde ‘portretrecht’. Dat houdt in dat in sommige gevallen de foto niet mag worden gepubliceerd zonder de toestemming van degene die op de foto staat. Het portretrecht geldt ook voor andere soorten afbeeldingen, zoals tekeningen en schilderijen. Maar wanneer slaagt een beroep op je portretrecht?

Het portretrecht is geregeld in de Auteurswet. De wet maakt onderscheid tussen twee verschillende situaties: het portret dat in opdracht is gemaakt, ofwel het portret dat niet in opdracht is gemaakt. Beiden hebben een eigen toetsingskader. 

Op 15 augustus 2017 heeft het Gerechtshof Amsterdam in hoger beroep uitspraak gedaan, waarbij een niet in opdracht gemaakt portret centraal stond. Als een portret niet in opdracht is gemaakt, mag het in beginsel vrij gepubliceerd worden. Dit ligt anders als de afgebeelde persoon een ‘redelijk belang’ heeft om zich tegen publicatie van zijn portret te verzetten. Wat is een redelijk belang? Wat een redelijk belang is en of dat opweegt tegen het belang van de publicatie, beslist de rechter. Een foto van iemand bij een nieuwsbericht in de krant kan gerechtvaardigd zijn door de nieuwswaarde ervan, ook al is die persoon er zelf niet blij mee dat hij in de krant staat. Het algemene belang van de vrije nieuwsgaring gaat in dat geval vaak voor een persoonlijk belang. Zo niet in onderhavig geval.  

De casus

Op 15 augustus 2016 is geportretteerde op een toegangsweg naar de luchthaven Schiphol staande gehouden door de Koninklijke Marechaussee en door militairen. Hij was met de auto op weg naar Schiphol om een vriend weg te brengen en moest aan de kant van de weg stoppen voor een controle.

Op 16 augustus 2016 is op de voorpagina van De Volkskrant een paginabrede foto afgedrukt, gemaakt door de fotograaf, waarop het gezicht van de geportretteerde is te zien (een moslim met baard) terwijl hij op de bestuurdersplaats in de auto zit. Hij spreekt op dat moment door het open raam met een lid van de Koninklijke Marechaussee. Op de achtergrond zijn twee zwaar bewapende militairen te zien en   verder weg de ingang van de Schipholtunnel. Op de foto is vlak onder de geportretteerde en de marechaussee in grote letters de tekst afgedrukt: “Is Schiphol nog veilig?”. Daarnaast staat in kleinere letters in de foto de volgende tekst: “Na de marechaussee wordt nu het leger ingezet voor de extra bewaking van Schiphol. Wat staat de reiziger nog meer te wachten – en helpt het?”. Verwezen wordt naar een artikel op de pagina’s 4 en 5, dat gaat over de beveiliging van Schiphol. Bij de foto is het volgende onderschrift geplaatst: “Marechaussees en militairen voeren maandag controles uit op de toegangsweg naar luchthaven Schiphol.”

U kunt zich wellicht voorstellen dat de geportretteerde allerminst blij was met deze ongevraagde publieke aandacht. Hij heeft de Volkskrant vervolgens gevraagd om een rectificatie te plaatsen, maar de Volkskrant was zich van geen kwaad bewust.

De kort geding rechter bij de rechtbank heeft de geportretteerde in het gelijk gesteld, waarnaar de Volkskrant in hoger beroep is gegaan bij het gerechtshof. Ondanks de argumenten van de Volkskrant gaf de kort geding rechter in hoger beroep de geportretteerde ook gelijk. Wat gaf nu de doorslag? 

Toetsingskader 

Eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer staat hier tegenover het recht op vrijheid van meningsuiting (persvrijheid). Welk belang weegt zwaarder? In de praktijk wordt een afweging gemaakt van alle omstandigheden van het geval. Daarbij komt aan de positie van de pers bijzondere betekenis toe gelet op enerzijds de taak van de pers om informatie en ideeën van publiek belang te verspreiden en zijn vitale rol van publieke waakhond te spelen, en gelet op anderzijds het recht van het publiek om informatie en ideeën te ontvangen. 

Omstandigheden van het geval; factoren

Bij de belangenafweging dienen – voor zover van toepassing – onder meer de volgende factoren te worden meegewogen:

(a) levert de openbaarmaking een bijdrage aan een (publiek) debat van algemeen belang?;

(b) de mate van bekendheid van de geportretteerde persoon en het onderwerp van de openbaarmaking;

(c) het eerdere gedrag van de geportretteerde persoon in verhouding tot de media;   

(d) de methode van het verkrijgen van de relevante informatie (waaronder de omstandigheden waarbij de afbeeldingen zijn verkregen/ toestemming?) en de verificatie/waarheidsgetrouwheid van de verkregen informatie;

(e) de inhoud, vorm en de gevolgen van de publicatie. 

Oordeel gerechtshof 

Het gerechtshof neemt in deze zaak tot uitgangspunt dat in een publicatie de foto en de kop in beginsel het meest in het oog springen en daarom door de lezers in het algemeen als eerste worden waargenomen. 

Het artikel gaat gelet op de inhoud daarvan over de verscherpte controles op Schiphol en de beveiliging van deze luchthaven en niet over (de achtergrond van) de personen die worden gecontroleerd, waaronder de geportretteerde.

Echter, de Volkskrant heeft deze foto bewust gekozen, om te laten zien dat vooral moslims werden gecontroleerd. Maar aan dat onderwerp – ‘het etnisch profileren’ –  werd in het artikel geen aandacht besteed. Dit had volgens het gerechtshof voor de Volkskrant reden moeten zijn om ofwel de tekst bij de foto aan te passen ofwel de geportretteerde op de foto niet herkenbaar af te beelden. 

De foto in combinatie met de bijbehorende kop dekt, naar het oordeel van het gerechtshof, niet de lading van het artikel. Aan de ene kant wekt de foto en de kop de indruk dat de geportretteerde iets van doen heeft met de veiligheid op Schiphol. Aan de andere kant wordt de geportretteerde – met een moslimachtig uiterlijk – aan terrorisme gekoppeld. Daarom kan niet worden volgehouden dat de publicatie met de foto, waarop de geportretteerde herkenbaar is afgebeeld, in dit geval bijdraagt aan het publieke debat waarover De Volkskrant de lezer heeft willen informeren (zie factor a). 

Het gerechtshof oordeelt dat de geportretteerde een redelijk belang heeft zich tegen de publicatie van zijn portret in de hiervoor geschetste context te verzetten en dat dit belang in het licht van de bovengenoemde omstandigheden zwaarder weegt dan de belangen van De Volkskrant bij persvrijheid en vrijheid van meningsuiting.

De rol van de geportretteerde zelf

De Volkskrant heeft in deze procedure een soort van ‘eigen schuld’ verweer opgeworpen. De geportretteerde zelf (en niet De Volkskrant) heeft zijn naam aan de foto verbonden. Daarnaast heeft hij zelf (ook) de publiciteit gezocht door zijn brief aan De Volkskrant op Facebook te publiceren. Dit verweer krijgt bij het gerechtshof geen gehoor. Feit blijft immers dat zonder de publicatie van de foto van de geportretteerde, in combinatie met de bijbehorende kop, in De Volkskrant negatieve reacties achterwege zouden zijn gebleven.

Conclusie 

De slotsom is dat de Volkskrant in dit geval geen te rechtvaardigen belang had om de geportretteerde met genoemde kop en tekst af te beelden. De Volkskrant had het publiek debat over dit thema ook op een andere wijze kunnen voeren, zonder daarbij de geportretteerde af te beelden. Maar zoals zo vaak bepalen de omstandigheden van het geval de uitkomst. De feiten kleuren het belang. 

Heeft u vragen naar aanleiding van deze Blog dan kunt u contact opnemen met mr. Laurens Bezoen, lid van de Praktijkgroep IE & ICT Recht. 

Deze blog is met aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar bevat informatie van algemene en informatieve aard. De informatie in de blog kan, afhankelijk van de omstandigheden van uw specifieke geval, niet of verminderd van toepassing zijn. De informatie in de blog dient derhalve niet als juridisch advies te worden beschouwd. Daniels Huisman aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit de blog.