Mededingingsrecht op de arbeidsmarkt

Wat gebeurt er als bedrijven onderling afspraken maken over de hoogte van de prijs? Of afspreken dat een producent een beperkt aantal producten maakt, waardoor concurrerende bedrijven de bestelling niet of later geleverd krijgt? Het zijn afspraken die mogelijk ongunstig uitpakken voor de concurrent én de consument. Dit soort afspraken verstoren de concurrentie (mededinging).

Bij mededinging(srecht) wordt er niet snel aan arbeid(srecht) gedacht. Ook het begrip mededinging is niet voor velen bekend. En toch, als je voorbeelden noemt blijken mensen er wel degelijk mee bekend te zijn. 

Door de overspannen arbeidsmarkt, meer vraag dan aanbod van personeel, maken partijen (on)bewust verboden afspraken op de arbeidsmarkt. Ja,… ook personeel kan inzet zijn van verboden afspraken, waardoor de concurrentie wordt verstoord. Denk hierbij aan de afspraak om geen personeel van een concurrent te werven, of aan afspraken tussen concurrenten over loon en arbeidsvoorwaarden.

In deze blog ga ik in op het mededingingsrecht, toegespitst op de huidige krapte op de arbeidsmarkt. Aan het slot een aantal tips aan werkgevers ter vermijding van verboden afspraken.   

Mededingingsrecht

Mededinging richt zich op de gedragingen van alle deelnemers aan het marktverkeer, gericht op de verkrijging van een zo gunstig mogelijke marktpositie, ofwel; op concurrentie. Er is sprake van eerlijke concurrentie als iedere onderneming kan meedoen, zonder beperkingen.

In Nederland kennen we de Mededingingswet. De Mededingingswet is van toepassing in het geval de concurrentiebeperkende gedraging een effect heeft of kan hebben op het Nederlands grondgebied. Daarnaast zijn ook de Europese mededingingsregelingen van toepassing in Nederland. Indien de Europese wetgever met een nieuwe richtlijn komt, moet de Nederlandse wetgever dit implementeren. De Europese en de Nederlandse mededingingsregels zijn daarom vrijwel gelijk aan elkaar.

De Mededingingswet handhaaft een goede en gezonde concurrentie op de markt. De wet geldt voor alle ondernemingen en verenigingen van ondernemers die actief zijn op de Nederlandse markt. Er zijn drie basisinstrumenten die de eerlijke concurrentie moeten waarborgen:

1. kartelverbod: verbod op het maken van concurrentiebeperkende afspraken;
2. misbruik van een economische machtspositie;
3. concentraties van ondernemingen zonder voorafgaande melding.

In deze blog beperk ik mij tot het kartelverbod.

Kartelverbod

Bij kartelvorming maken ondernemingen onderling afspraken om niet met elkaar te concurreren. Dit heeft over het algemeen een ongunstige werking voor de economie. Het kartelverbod verbiedt de concurrentiebeperkende afspraken, onderling afgestemde feitelijke gedragingen en besluiten tussen twee of meer ondernemingen.

Concurrentiebeperkingen zijn bijvoorbeeld prijsafspraken, klantverdelingen of productiebeperkingsafspraken. Maar ook afspraken op de arbeidsmarkt: niet-wervingsovereenkomsten, loonkartels en de uitwisseling van concurrentiegevoelige informatie over arbeidsvoorwaarden. Een niet-wervingsovereenkomst is een afspraak tussen werkgevers over het niet benaderen of niet in dienst nemen van elkaars personeel. Een loonkartel is een afspraak tussen werkgevers over de lonen en arbeidsvoorwaarden. 

Er wordt een onderscheid gemaakt in twee soorten concurrentiebeperkende afspraken:

1. afspraken waarvan het doel is om daadwerkelijk de concurrentie te beperken;
2. afspraken die niet het doel hebben om de concurrentie te beperken, maar dit wel tot gevolg kunnen hebben.

Toezicht op naleving van de bepalingen van de Mededingingswet ligt bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM). In Europa is dat de Europese Commissie.

De Europese Commissie beschouwt een loonkartel als een doelbeperking omdat het een vorm is van een verboden prijsafspraak. Een niet-wervingsovereenkomst lijkt op een marktverdelingsafspraak omdat werkgevers overeenkomen om de ‘inkoopmarkt van arbeid’ te verdelen. Deze overeenkomst kan ook worden beschouwd als een afspraak tussen ondernemingen om niet te innoveren (doelbeperking). Innovatie kan de concurrentie juist verstreken. 

De ACM heeft al eens een onderzoek ingesteld naar afspraken tussen supermarkten over het doorvoeren van een beperkte loonsverhoging voor hun personeel. “Er zijn aanwijzingen dat supermarkten in februari onderling afspraken hebben gemaakt over het doorvoeren van een beperkte loonsverhoging van 2,5% voor hun personeel. Dat constateert de Autoriteit Consument & Markt (ACM) na een voorlopig onderzoek. De onderlinge afspraken werden waarschijnlijk gemaakt nadat de cao-onderhandelingen eind januari waren afgebroken. De afspraken lijken de supermarkten te hebben afgestemd via de branchevereniging. De vakbonden hadden met deze afspraken niet ingestemd. Dat kan wijzen op een loonkartel en dat is verboden.” Bron: https://www.acm.nl/nl/publicaties/acm-beeindigt-onderzoek-naar-mogelijk-loonkartel-supermarkten-vanwege-cao-akkoord.

Waakzaamheid

Er is volop aandacht voor (on)eerlijke concurrentie, ook op de arbeidsmarkt. Waar moet je op letten om een boete te voorkomen?

• Maak geen afspraken met concurrenten op de arbeidsmarkt over lonen en arbeidsvoorwaarden. Dit geldt ook wanneer de betrokken partijen zelf geen concurrenten van elkaar zijn, maar wel op zoek zijn naar hetzelfde type personeel (en dus op dezelfde arbeidsmarkt actief zijn). Let op! Alleen al praten met concurrenten over toekomstige arbeidsvoorwaarden is verboden
• Maak geen afspraken om niet elkaars personeel te werven (uitzondering bij overnames en fusies).
• Wees kritisch met adviezen van brancheverenigingen over lonen en arbeidsvoorwaarden. In een cao mogen werkgevers en werknemers wél afspraken maken ter verbetering van arbeidsvoorwaarden, zoals salaris en pensioen

Laurens Bezoen, advocaat, mededingingsrecht

Deze blog is met aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar bevat informatie van algemene en informatieve aard. De informatie in de blog kan, afhankelijk van de omstandigheden van uw specifieke geval, niet of verminderd van toepassing zijn. De informatie in de blog dient derhalve niet als juridisch advies te worden beschouwd. Daniels Huisman aanvaardt dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit de blog.